تبیین فکر و ذکر در آموزه های اسلامی و استنتاج پیامدهای آن برای تعلیم و تربیت

یکی از بحث های بسیار مهم و پرارزش اسلام، بحث فکر و اندیشه است. در سایه ی اندیشه و تفکر در آیات قرآن و فرمایشات پیامبر و ائمه اطهار علیهماالسلام است که انسان می تواند آثاری الهی- تربیتی از خود بروز دهد و از بسیاری از گناهان و خطاها و اشتباهات دور بماند. هدف این پژوهش که با روش تحلیلی استنتاجی صورت گرفته است تبیین فکر و ذکر در آموزه های اسلامی و استنتاج پیامدهای آن برای تعلیم و تربیت است. بدین منظور، آیات شریف قرآنی در حوزه فکر و ذکر و شرح و تفاسیری که بر آنان نگاشته شده، همچنین فرمایشات پیامبر و ائمه اطهار(ع) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و ابعاد آن استخراج گردید. مباحث تربیتی که بر مبنای این آموزه ها تدوین گردید به صورت یک چهارچوب پیشنهادی در قالب اهداف، اصول و روش ها مورد بحث قرار گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش در بخش اهداف نشان داد که هدف غایی در تربیت فکری الهی دستیابی به کمال عقلی یا تحصیل خرد ناب است و پویندگان این راه اولوالالباب معرفی شده اند. اهداف واسطه ای که در راستای این هدف غایی مورد توجه قرار گرفت عبارتند از عقل ورزی، رشد معنوی و الهی، خودشناسی، فراگیری تجارب علمی و معرفتی و عبادت. در میان این اهداف، عقل ورزی زیربنایی ترین هدف به شمار می رود و در بین سایر اهداف واسطه ای رابطه ای متقابل به چشم می خورد. اصول بیان شده در این پژوهش نیز بر اساس اهداف معرفی شده فوق تدوین گردید. اصل خردمندی، اصل یادآوری و غفلت گریزی و اصل تقدم تزکیه بر تعلیم. به منظور تحقق هر یک از این اصول روش هایی چون پرورش عقل و خرد، آگاهی بخشی و بینش دهی، نصیحت و خیرخواهی، استمرار و مداومت در یاد خداوند، پندپذیری و عبرت آموزی، یادآوری رحمت ها و نعمت های الهی و یاد مرگ، تزکیه و تعلیم علوم حقیقی مورد بررسی قرار گرفت. واژگان کلیدی: فکر، ذکر، عقل، تفکر، تذکر، تعلیم و تربیت